Qu­ran­da in­san xa­rak­ter­lə­ri müx­tə­lif şə­kil­lər­də təfsilatı ilə ve­ril­miş­dir. Həmçinin, mö­min­lə­rin əxla­qı­nın son də­rə­cə müfəssəl tə­ri­fi ve­ri­lir. Al­la­hın ru­hu­nu gəz­di­rən, Ona ina­nan və yal­nız Ona ita­ət edən mö­min­lə­rin Qu­ran­da sadalanan bü­tün xü­su­siy­yət­lə­ri yük­sək əx­laqa və xa­rak­terə əsaslanır.

İn­kar­çı­la­rın və mö­min­lə­rin tə­rif­lə­ri­nə nə­zər sa­lan­da, hər iki tə­rə­fin bir-bi­ri­nə ta­ma­mi­lə zidd xü­su­siy­yət­lə­rə ma­lik ol­duqlarını gö­rü­rük. Mə­sə­lən, mö­min­lər sə­mi­mi və eti­bar­lı­, in­kar­çı­lar isə sə­mi­miy­yət­siz və mənfəətçi­dir­lər. Mö­min­lər tə­va­zö­kar, cə­sur, fə­da­kar, in­kar­çı­lar isə özün­dən­ra­zı, qor­xaq və xud­bin­dir­lər.

Mö­min­lər və in­kar­çı­lar ara­sın­da­kı bu bö­yük fərq­lər­dən bi­ri də sə­da­qət anlayışında ortaya çıxır. İn­kar­çı­lar əs­la hə­qi­qi sə­da­qə­tə ma­lik ola bil­məz­lər. On­lar yal­nız öz mə­na­fe­lə­ri­ni güd­dük­lə­ri üçün sev­dik­lə­ri­ni söy­lə­dik­lə­ri in­san­la­rı (dost­la­rı­nı, ya­xın­la­rı­nı) bu mən­fə­ət­lə­ri­nin xət­ri­nə çox asan­lıq­la al­da­da bi­lər­lər. Doğru ol­du­ğu­nu bil­dik­lə­ri yol­dan asan­lıq­la ge­ri dö­nər­lər.

Hal­bu­ki mö­min­lər ta­ma­mi­lə fərq­li­dir­lər. On­la­rın me­ya­rı öz mə­na­fe­lə­ri de­yil, Al­lah ri­za­sı­dır. Bü­tün dav­ra­nış­la­rı­nı Al­la­hın is­tə­di­yi şə­kil­də hə­ya­ta ke­çi­rər­lər. Bu sə­bəb­dən də sev­dik­lə­ri­ni (yə­ni baş­qa mö­min­lə­ri) bə­sit mənfəətlər xət­ri­nə çə­tin və çı­xıl­maz və­ziy­yət­də qoy­ma­la­rı on­la­rın xü­su­siy­yət­lə­ri­nə zid­dir. İman gə­ti­rən­lə­rə və xü­su­sən də pey­ğəm­bər­lə­rə bö­yük sə­da­qət­lə bağ­lı­dır­lar. Al­lah mö­min­lə­rin sə­da­qə­ti­ni be­lə bil­di­rir:

«Mö­min­lər içə­ri­sin­də elə­lə­ri də var­dır ki, Al­la­ha et­dik­lə­ri əh­də sa­diq olar­lar. On­lar­dan ki­mi­si bu yol­da şə­hid ol­muş, ki­mi­si də göz­lə­yir. On­lar ver­dik­lə­ri sö­zü əs­la də­yiş­məz­lər» («Əh­zab» su­rə­si, 23).

Sə­da­qət mö­min­lə­ri bir­ləş­di­rər. Qə­tiy­yə­tin önəm­li gös­­tə­ri­ci­si olan bu xü­su­siy­yət süstlüyün ya­ran­ma­sı­nı ən­gəl­lə­yən mö­min özəlliklərindən bi­ri­dir. Sə­da­qət­də gös­tə­ri­lən ki­çik süstlük in­sa­nın özü­nə olan hör­mə­ti­nin itməsinə səbəb olur. Özü­nə hör­mə­ti­ni iti­rən bir in­san isə get­dik­cə da­ha da pis və­ziy­yə­tə dü­şür. Çün­ki edi­lmiş sə­da­qət­siz­li­k bir çox bö­yük fəsadlara gətirib çıxarır. Sə­da­qət­siz­lik edən in­san, ilk növbədə bu hə­rə­kə­ti­ni mö­min­lər­dən giz­lət­mə­yə ça­lı­şa­raq sax­ta­kar­lı­ğa yol ve­rər. Bir çox ya­lan­lar­la mö­min­lə­ri al­dat­ma­ğa ça­lı­şar. Bu və­ziy­yə­ti ye­ni ya­lan­lar gə­ti­rər və o, mö­min­lə­ri al­da­da bil­di­yi­nə ina­na­raq fərq­li hə­yat tər­zi ya­şa­ma­ğa baş­la­yar. Bu hə­yat tər­zi müm­kün ol­duq­ca mö­min­lər­dən ay­rı­lıb on­la­ra sev­gi bəs­lə­mə­yən, sa­də­cə mö­min­lər­dən is­ti­fa­də et­mə­yə əsas­la­nan hə­yat tər­zi­dir.

Bu, hə­min in­sa­nın Al­lah rıza­sı­nı de­yil, in­san­la­rın ri­za­sı­nı mümkün olduqca qazanmağa niyyət etdiyi və öz ağ­lı­na gö­rə, on­lar qar­şı­sın­da­kı eti­ba­rı­nı doğ­rult­maq üçün ya­lan­la­ra sı­ğın­dı­ğı acı­na­caq­lı və­ziy­yət­dir. Bu acı­na­caq­lı və­ziy­yət­dən son­ra mö­min­lər tə­rə­fin­dən ya­lan­la­rı or­ta­ya çı­xa­rıl­ma­ğa baş­la­yan in­san mü­na­fiq­lik nöq­tə­si­nə doğ­ru ad­dım-ad­dım irə­li­lə­yər. Sə­da­qət­siz­li­yi­nə bə­ha­nə­lər­lə çı­xış yo­lu tap­ma­ğa ça­lı­şa­raq özü­nü tə­mi­zə çı­xar­maq is­tə­yər. Özü­nü tə­mi­zə çı­xar­ma mü­ba­ri­zə­si mö­min­lər­dən ay­rı­lıb müş­rik, mü­na­fiq və din­siz­lər­lə bir nöq­tə­də bir­ləş­mə­yə qə­dər da­vam edər.

Sa­diq mö­min­lər isə sə­da­qət­lə­ri­ni ölə­nə­dək da­vam et­di­rər, qə­tiy­yət­lə­ri­ni və pey­ğəm­bə­rə olan ita­ət­lə­ri­ni gös­tə­rər­lər. Çün­ki mö­min­lə­rin bu sə­da­qə­ti hə­qi­qə­tdə Al­la­ha olan sə­da­qət­lə­ri­dir. Sə­da­qət­siz­lik edən in­san isə bu hə­rə­kə­ti­ni mö­min­lə­rə qar­şı de­yil, Al­la­ha qar­şı edər. Sə­da­qət və ita­ət də yal­nız Al­la­ha­dır. Qu­ran­da Pey­ğəm­bə­rə ita­ət edən­lə­rin Al­la­ha ita­ət et­miş ola­ca­ğı be­lə xə­bər ve­ri­lir:

«Pey­ğəm­bə­rə ita­ət edən kim­sə, şüb­hə­siz ki, Al­la­ha ita­ət et­miş olur. Kim üz dön­dər­sə, qoy dön­dər­sin! Biz ki sə­ni on­la­rın üzə­rin­də gö­zət­çi ol­ma­ğa gön­dər­mə­mi­şik» («Ni­sa» su­rə­si, 80).

Sə­da­qət bir mö­mi­nin çox həs­sas ol­ma­sın­dan irə­li gə­lən xü­su­siy­yət­dir. Qu­ran­da pey­ğəm­bər­lə bir­lik­də apardıqları mü­ba­ri­zə­dən qaç­ma­ğa ça­lı­şan mü­na­fiq­lər­dən söz açı­lar­kən, on­la­rın da­ha əv­vəl­cə­dən sə­da­qət gös­tə­rə­cək­lə­ri­nə da­ir and iç­miş ol­duq­la­rı söy­lə­ni­lir və bu an­dın ağır bir mə­su­liy­yət ol­du­ğu be­lə bil­di­ri­lir:

«Hal­bu­ki bun­dan əv­vəl bir da­ha üz çe­vi­rib qaç­ma­ya­caq­la­rı ba­rə­də Al­la­ha söz ver­miş­di­lər. Al­la­ha ve­ri­lən əhd ba­rə­sin­də müt­ləq sor­ğu-su­al olu­na­caq­dır!» («Əh­zab» su­rə­si, 15).

Al­la­ha ve­ri­lən sə­da­qət sö­zü ağır mə­su­liy­yət­dir. Bu sə­bəb­dən də Al­lah mö­min­lə­rə be­lə əmr et­miş­dir:

«Al­lah­la bağ­la­dı­ğı­nız əh­di ucuz sat­ma­yın. Al­lah ya­nın­da olan si­zin üçün da­ha yax­şı­dır. Kaş bi­ləy­di­niz!» («Nəhl» su­rə­si, 95).

Ayə­lər­də əmr edil­di­yi ki­mi, itaə­tin hər cür şərt­də, hər cür çə­tin­lik­də qeyd­-şərt­siz hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­si va­cib­dir. Ki­çik çə­tin­lik­lə­rə si­nə gə­lə­rək edi­lən ita­ət bəl­kə mü­na­fiq­lər tə­rə­fin­dən də gös­tə­ri­lə bi­lər, hal­bu­ki hə­qi­qi mə­na­da çə­tin­lik və sı­xın­tı­ya bax­ma­ya­raq, hə­ya­ta ke­çi­ri­lən ita­ət mö­min­lə­rə xas özəl­lik­dir. Qu­ran­da Pey­ğəm­bə­ri­mi­zin (s.ə.v.) döv­rün­də­ki mü­na­fiq­lə­rin Al­lah yo­lun­da apa­ra­caq­la­rı mü­ba­ri­zə­ni çə­tin gö­rə­rək ge­ri­yə çə­kil­dik­lə­ri bil­di­ril­miş­dir.

Mö­mi­nin ma­lik ol­du­ğu ən önəm­li xü­su­siy­yət­lər­dən bi­ri itaə­ti­ni hər və­ziy­yət­də qo­ru­ma­sı­dır. Qu­ran­da bu hə­qi­qi mö­min­lər­lə iki­üz­lü­lər (mü­na­fiq­lər) ara­sın­da­kı fərq be­lə bil­di­ril­miş­dir:

«Al­la­ha, Pey­ğəm­bə­rə iman gə­tir­dik, ita­ət et­dik!» – de­yər, bun­dan son­ra isə on­lar­dan bir dəs­tə üz çe­vi­rər. Be­lə­lə­ri mö­min de­yil­lər. Ara­la­rın­da hökm et­mək üçün Al­la­hın və Pey­ğəm­bə­rin ya­nı­na ça­ğı­rıl­dıq­da on­lar­dan bir dəs­tə dər­hal üz çe­vi­rər. Əgər haqq on­la­rın tə­rə­fin­də ol­sa, ita­ət edib onun ya­nı­na gə­lər­lər. On­la­rın qəlb­lə­rin­də mə­rəz­mi var? Ya­xud Al­la­hın və Pey­ğəm­bə­ri­nin on­la­ra cövr, haq­sız­lıq edə­cək­lə­rin­dən qor­xur­lar? Xeyr, on­lar öz­lə­ri zülm­kar­dır­lar! Ara­la­rın­da hökm ver­mək üçün Al­la­hın və Pey­ğəm­bə­ri­nin ya­nı­na ça­ğı­rıl­dıq­la­rı za­man mö­min­lə­rin sö­zü an­caq: «Eşit­dik və ita­ət et­dik!» – de­mək­dən iba­rət­dir. Ni­cat ta­pan­lar da məhz on­lar­dır! Al­la­ha və Onun Pey­ğəm­bə­ri­nə ita­ət edən­lər, Al­lah­dan qor­xub çə­ki­nən­lər – məhz be­lə­lə­ri uğu­ra ça­tan­lar­dır. On­la­ra əmr et­di­yin za­man müt­ləq çı­xa­caq­la­rı haq­da Al­la­ha çox möh­kəm and iç­di­lər. On­la­ra de: «Ya­lan­dan and iç­mə­yin, itaə­ti­niz mə­lum­dur. Hə­qi­qə­tən, Al­lah nə et­dik­lə­ri­niz­dən xə­bər­dar­dır!» De: «Al­la­ha ita­ət edin, Pey­ğəm­bə­rə ita­ət edin. Əgər üz dön­dər­sə­niz, bi­lin ki, onun və­zi­fə­si an­caq ona tap­şı­rı­la­nı, si­zin də və­zi­fə­niz an­caq si­zə tap­şı­rı­la­nı ye­ri­nə ye­tir­mək­dir. Əgər Ona ita­ət et­sə­niz, doğ­ru yo­lu tap­mış olar­sı­nız. Pey­ğəm­bə­rin öh­də­si­nə dü­şən isə yal­nız açıq-aş­kar təb­liğ et­mək­dir» («Nur» su­rə­si, 47-54).

İta­ət in­sa­nın Al­la­ha iman gə­tir­di­yi­nin və Ona qul ol­ma­ğı qə­bul et­di­yi­nin ən ay­dın gös­tə­ri­ci­si­dir. İn­sa­nı əbə­di xi­la­sa qo­vuş­du­ran yal­nız itaətdir. Çün­ki ayə­də­ki «Ey iman gə­ti­rən­lər! Pey­ğəm­bər si­zi, siz­lə­ri di­ril­də­cək bir şe­yə dəvət et­di­yi za­man Al­la­hın və Onun Pey­ğəm­bə­ri­nin dəvə­ti­ni qə­bul edin…» («Ən­fal» su­rə­si, 24) hök­mü­nə gö­rə, Rə­sul mö­min­lə­ri on­la­ra «hə­yat ve­rə­cək», on­la­rı xi­las edə­cək şey­lə­rə ça­ğı­rır.