İn­san­lar yü­zil­lər­dir ki, «kai­nat ne­cə ya­ran­ıb?» sua­lı­na ca­vab ax­ta­rır­lar. Ta­rix bo­yun­ca bu­nun­la bağ­lı min­lər­lə mo­del ortaya atılıb. La­kin biraz araşdıranda bəl­li olur ki, bu nəzəriyyələrin ha­mı­sı tə­məl­də iki mo­del­dən bi­ri­nin üzə­rin­də qu­ru­lmuşdur. Bun­lar­dan bi­ri ar­tıq heç bir el­mi da­ya­ğı və əsa­sı qal­ma­yan «son­suz kai­nat», ikin­ci­si isə ha­zır­da bü­tün el­mi çev­rə­lər­də qə­bul olu­nan «bö­yük part­la­yış» mo­de­li­dir. Bi­rin­ci mo­del kai­na­tı­n baş­lan­ğı­cı və so­nunun ol­ma­dı­ğı­nı, ikin­ci­si isə ək­si­nə kainatın bö­yük bir part­la­ma nə­ti­cə­sin­də ya­ran­dı­ğı­nı və fasiləsiz olaraq ge­niş­lən­di­yi­ni nə­zər­də tu­tur. Ar­tıq etibarlılığını iti­ri­miş bi­rin­ci mo­del kai­na­tın hü­dud­suz, əzə­li və əbə­di ol­du­ğu­nu, hə­mi­şə də bu vəziyyətdə qa­la­ca­ğı­nı nə­zər­də tu­tur. Bu nə­zə­riy­yə Qədim Yu­na­nıs­tan­da ya­ran­mış, da­ha son­ra Av­ro­pa İn­ti­ba­hı dövründə ye­ni­dən gün­də­mə gəl­miş ma­te­ria­list fəl­sə­fə­nin əsa­sın­da qurulmuşdu. Əs­lin­də İn­ti­bah elə qədim yu­nan fi­lo­sof­la­rı­nı araşdırmaq məqsədi güdürdü. Be­lə­cə, ma­te­ria­list fəl­sə­fə və onun dəs­tək­lə­di­yi son­suz kai­nat an­la­yı­şı fəl­sə­fə və ideo­lo­gi­ya­nın toz­lu rəf­lə­rin­dən çı­xa­rı­la­raq, el­mi ger­çək ki­mi in­san­la­ra təq­dim olun­du.

Karl Marks, Frid­rix En­gels ki­mi ma­te­ria­list fi­lo­sof­lar öz fi­kir­lə­ri­ni məhz bu zə­min­də for­ma­laş­dı­rmışdılar və bu sə­bəb­dən də «son­suz kai­nat» ide­ya­sı XX əs­rə gə­lib çıx­mış­dı. Ötən əs­rin ilk ya­rı­sı­na qə­dər gün­dəm­də olan bu mo­de­lə gö­rə kai­nat yox­dan var edil­mə­yib və heç vaxt da yox ol­ma­ya­caq. Gu­ya kai­na­tın sabit (sta­tik) qu­ru­lu­şu var. Hal­bu­ki, el­min in­ki­şa­fı nə­ti­cə­sin­də əl­də edilən nailiyyətlər bu nə­zə­riy­yə­nin tamamilə susdurdu. Bəl­li ol­du ki, kai­nat son­suz de­yil – kainatın başlanğıcı və sonu vardı.

Kai­na­tın son­suz­lu­ğu fik­ri hə­mi­şə din­siz­li­yin və Al­la­hı in­kar edən ideo­lo­gi­ya­la­rın da­yaq nöq­tə­si olmuşdur. Çün­ki kai­na­tın baş­lan­ğı­cı və so­nunun ol­ma­ma­sı haq­qındakı müd­dəa­lar ey­ni za­man­da, onu ya­ra­da­nın da ol­ma­ma­sı fik­ri­nə gə­ti­rib çı­xa­rır­dı. Am­ma el­min in­ki­şa­fı ma­te­ria­list­lə­rin bu id­dia­la­rının əsassızlığını sü­but edə­rək, kai­na­tın «Bö­yük part­la­yış» ad­lan­dı­rı­lan pro­ses nə­ti­cə­sin­də yox­dan var edil­di­yi­ni tu­tar­lı ar­qu­ment­lər­lə sübut etdi. Yox­dan var edil­mə­nin isə bir nəticəsi var­: Ya­ra­dı­lış! Yə­ni bü­tün kai­nat son­suz qüd­rət sa­hi­bi olan Al­lah tə­rə­fin­dən ya­ra­dı­lmışdır.

Məşhur in­gi­lis as­tro­no­mu Fred Hoyl (Sir Fred Hoyle) da bu nə­zə­riy­yə­dən narahat olan­la­rın bi­riy­di. Hoyl «steady-state» (sa­bit vəziyyət) ad­lı nə­zə­riy­yəy­lə kai­na­tın ge­niş­lən­di­yi­ni qə­bul et­mək­lə ya­na­şı, onun mə­kan və za­man ba­xı­mın­dan son­suz ol­du­ğu­nu id­dia edir­di. Bu mo­de­lə gö­rə, kai­nat ge­niş­lən­dik­cə lazımi miq­dar­da mad­də bir­dən-bi­rə, özü-özü­nə var ol­ma­ğa baş­la­yır. «Son­suz kai­nat» fik­ri­ni dəs­tək­lə­mək üçün son də­rə­cə qə­liz və ağ­la­sığ­maz açıq­la­ma­lar­la or­ta­ya atı­lan bu nə­zə­riy­yə el­mi ola­raq sü­bu­ta ye­ti­ri­lən «Big Bang» (Bö­yük part­la­yış) mo­de­liy­lə ziddiyyət təşkil edir. On­lar bu ger­çə­yə qar­şı di­rən­mə­yə da­vam edir, am­ma el­mi kəşf­lər get­dik­cə gec-tez ha­mı­ya qa­lib gə­lir­di.

Kai­na­tın Ge­niş­lən­mə­si və Big Bang Həqiqəti

Big Bang-in kəşfinə gedən yolda ilk olaraq 1922-ci il­də rus fi­zi­ki Alek­sandr Frid­man kai­na­tın sabit (sta­tik) qu­ru­lu­şa sa­hib ol­ma­dı­ğı­nı iddia etdi. Eyn­ştey­nin nə­zə­riy­yə­lə­ri­nə əsas­la­nan Frid­man ən kiçik təsirlərin belə kainatın genişlənməsi və ya büzülməsinə səbəb ola biləcəyini he­sab­la­mışdı. Frid­ma­nın he­sab­la­ma­la­rı­nın önə­mi­ni dərk edən ilk adam isə Bel­çi­ka­nın ən məşhur kosmoloqu Corc Lematr (Georges Lemaitre) ol­du. Lematr bu hesablamalardan kainatın başlanğıcı olduğu və başlanğıcdan etibarən daim genişləndiyi nəticəsinə gəldi. Bel­çi­ka­lı ali­min fi­kir­lə­rin­də­ da­ha bir önəm­li mə­qam var idi. Hə­min baş­lan­ğıc anın­da­kı part­la­yışdan qa­lan ra­dia­si­ya ol­ma­lıy­dı və bu radiasiyanı müşahidə etmək olardı. Lematr el­mi dai­rə­lər­də cid­di qar­şı­lan­ma­yan və dəs­tək al­ma­yan bu fi­kir­lə­rinin doğ­ru­lu­ğu­na əmin idi. Çün­ki kai­na­tın ge­niş­lən­məsi ilə bağlı baş­qa ar­qu­ment­lər də bir-bir or­ta­ya çı­xır­dı.

Elə bu dövrdə Ed­vin Habbl (Edwin Hubble) ad­lı bir ame­ri­ka­lı as­tro­nom istifadə etdiyi nə­həng te­les­kop­la kosmosu araşdırarkən ul­duz­la­rın uzaqlıqlarından asılı ola­raq qır­mı­zım­tıl işıq yay­dıq­la­rı­nı üzə çı­xar­dı. Habbl Ka­li­for­ni­ya­da­kı Ma­unt Vil­son (Mount Wilson) rə­səd­xa­na­sın­da­kı bu kəş­fi­lə sa­bit kai­nat nə­zə­riy­yə­si­ni or­ta­ya atan və il­lər­cə dəs­tək­lə­yən bü­tün elm adam­la­rı­na mey­dan oxu­ya­raq, hə­min tə­səv­vür­lə­ri kö­kün­dən sar­sıt­dı. Habb­lın kəş­fi gös­tə­rir­di ki, mü­şə­hi­də­nin apa­rıl­dı­ğı nöq­tə­yə ya­xın­la­şan ul­du­zun işı­ğı spek­trı bə­növ­şə­yi, uzaq­la­şan ul­du­zun spektrı isə qır­mı­zı rən­gə doğ­ru də­yi­şirdi. Yə­ni Ka­li­for­ni­ya­da­kı Mount Wilson rə­səd­xa­na­sın­dan müşahidə edilən ul­duz­lar dün­ya­mız­dan uzaqlaşırdılar. Mən­ti­qi ola­raq ba­şa düş­mək çə­tin de­yil ki, ul­duz­lar tək­cə biz­dən yox, həm də bir-bir­lə­rin­dən uzaq­la­şır­dılar. Bu isə elə… kai­na­tın ge­niş­lən­mə­si de­mək­ idi!

De­vid Fil­ki­nin (David Filkin) «Sterhen Hawking’s Universe» ad­lı ki­ta­bın­da hə­min mə­sə­lə be­lə şərh edi­lmişdir:

“Heç iki il keç­mə­dən Le­matr göz­lə­mə­di­yi bir xə­bər al­dı. Habbl qa­lak­ti­ka­lar­dan gə­lən işı­ğın spek­tri­nin qır­mı­zı­ya doğ­ru də­yiş­di­yi­ni aş­kar­la­mış­dı, bu isə Dopp­ler ef­fek­ti­nə gö­rə, elə kai­na­tın ge­niş­lən­mə­si de­mək­dir. Ar­tıq hər şey sa­də­cə za­ma­na bağ­lıy­dı. Eyn­şteyn Habb­lın ça­lış­ma­la­rıy­la maraqlanırdı və Maunt Vilson rə­səd­xa­na­sın­da onun­la gö­rüş­mək fik­ri­nə düş­müş­dü. Ey­ni vaxt­da Le­matr da Ka­li­for­ni­ya Tex­no­lo­ji İns­ti­tu­tun­da kon­frans ke­çir­mək qə­ra­rı­na gəl­di və Eyn­şteyn­lə Habb­lı gö­rüş­dür­mə­yə nail oldu. Özü­nün «ilk atom» ide­ya­sı­nı an­la­da­raq, kai­na­tın «dü­nə­ni ol­ma­yan bir gün­də» ya­ra­dıl­dı­ğı­nı söy­lə­di. Bü­tün la­zım­lı ri­ya­zi he­sab­la­ma­la­rı ar­tıq apar­mış­dı. Le­matr sö­zü­nü bi­ti­rən­də qu­la­q­la­rı­na ina­na bil­mə­di. Çün­ki Eyn­şteyn aya­ğa qal­xıb bu fi­kir­lə­rin in­di­yə qə­dər eşit­di­yi «ən gö­zəl və qa­nee­di­ci şərh» ol­du­ğu­nu eti­raf edə­rək, kai­na­tı sa­bit və da­ya­nıq­lı tə­səv­vür et­mə­yin bə­şə­riy­yə­tin ən bö­yük xə­ta­sı ol­du­ğu­nu bil­dir­di.” (Stephen Hawking’in Evreni, David Filkin, BBC Books, Aksoy Yayıncılık, Aralık1998, s. 90)

Bə­li, dün­ya­nın ən da­hi alim­lə­rin­dən olan Eyn­ştey­ni aya­ğa qal­dı­ran ger­çək kai­na­tın bir baş­lan­ğı­cı ol­ma­sı fik­riy­di…

Kai­na­tın ge­niş­lən­mə­si­lə bağ­lı fakt­lar art­dıq­ca, ye­ni id­dia­la­rın da ar­dı-ara­sı kə­sil­mir­di. Bu ger­çə­yi əsas tu­ta­raq yo­la çı­xan elm adam­la­rı, Le­mat­rın de­di­yi ki­mi, «za­ma­nı ge­ri­yə çevirəndə» get­dik­cə ki­çi­lən, so­nun­da nöq­tə boy­da qa­lan kai­nat mo­de­liy­lə qar­şılaşırdılar. Ri­ya­zi he­sab­la­ma­lar bü­tün kai­nat­da­kı mad­də­nin qay­na­ğı olan

bu nöq­tə­nin dəh­şət­li ca­zi­bə qüv­və­si sə­bə­bin­dən «sı­fır həc­mə» sa­hib ola­ca­ğı­nı gös­tər­irdi. De­mək, kai­nat sı­fır həc­mə ma­lik bir nöq­tə­nin part­la­ma­sıy­la or­ta­ya çıx­mış­dı. Bu part­la­yı­şa «Big Bang» (Bö­yük part­la­yış) adı ve­ril­di və bu nəzəriyyə də bu adla tanındı.

Big Bang-in gös­tər­di­yi önəm­li bir ger­çək var­dı: «sı­fır həcm» elə yox­luq de­mək ol­du­ğu­na gö­rə, kai­nat yox­dan var edilmişdi. Bu isə, kai­na­tın bir baş­lan­ğı­cı ol­du­ğu de­mək­dir! Be­lə­lik­lə, ma­te­ria­liz­min «kai­nat əzə­li və əbə­di­dir» id­dia­sı dar­ma­da­ğın edil­irdi.

Bö­yük Part­la­yışın Də­lil­lə­ri

Kai­na­tın bö­yük bir part­la­ma nə­ti­cə­sin­də ya­ran­ma­ğa baş­la­ma­sı ger­çə­yi təs­di­qi­ni ta­pan­dan son­ra as­tro­fi­zik­lər bu istiqamətdə araş­dır­ma­la­rı­nı sü­rət­lən­dir­di­lər. Corc Qa­mo­va (George Gamov) gö­rə əgər kai­nat bir partlayışdan sonra yaranmışdısa, de­məli hə­min part­la­yış­dan son­ra ra­dia­si­ya qalmalı və bu radiasiya bütün kosmosa bərabər şəkildə paylanmalı idi. Bu ver­si­ya­nın ortaya atılmasından sonra bü­tün el­mi nailiyyətlər Big Bang-i təs­diq­lə­yə­cək şə­kil­də ard-ar­da sı­ra­la­nır­dı.

1965-ci il­də Ar­no Pen­zi­as (Arno Penzias) və Ro­bert Uil­son (Robert Wilson) ad­lı iki tədqiqatçı hə­min ra­dia­si­ya dal­ğa­la­rı­nı kəşf et­di­lər. «Kos­mik fon ra­dia­si­ya­sı» adlandırılan bu ra­dia­si­ya fə­za­da müəyyən bir mənbədən

ya­yı­lan hər han­sı ra­dia­si­ya­dan fərq­lə­nir­di. Baş­qa söz­lə de­sək, kon­kret mən­bə­yi yox idi, bü­tün kai­na­ta ya­yıl­mış­dı. Be­lə­cə, kai­na­tın hər ye­rin­də bə­ra­bər miqdarda is­ti­lik dal­ğa­la­rı şək­lin­də təs­bit olu­nan bu ra­dia­si­ya­nın Big Bang-in ilk dövrlərindən qal­dı­ğı or­ta­ya çıx­dı. Üs­tə­lik, bu rə­qəm elm adam­la­rı­nın ön­cə­dən proq­noz­laş­dır­dıq­la­rı rə­qə­mə çox ya­xın idi. Pen­zi­as və Uil­son Big Bang-ı təc­rü­bə yo­luy­la sü­bu­ta ye­ti­rən ilk alim­lər ol­duq­la­rı üçün No­bel mü­ka­fa­tı­na la­yiq gö­rül­dü­lər.

Bir müd­dət son­ra isə Corc Smut (George Smoot) və birlikdə çalışdığı NASA qrupu kos­mo­sa gön­də­ri­lən COBE sü­ni pey­ki va­si­tə­si­lə cə­mi­si sək­kiz də­qi­qə ər­zin­də Pen­zi­as­la Uil­so­nun hesablamalarının doğ­ru ol­du­ğu­nu təs­diq­lə­di­lər. Peyk­də­ki həs­sas ci­haz­la­rın gös­tə­ri­ci­lə­ri Big Bang-ın hə­qi­qət ol­du­ğu­nu bir da­ha qə­ti şə­kil­də təs­diq­lə­di. Hə­min ci­haz­lar Big Bang-ın ilk an­la­rın­da­kı hə­ra­rət və sıx­lı­ğın qa­lıq­la­rı­nı qey­də ala bil­miş­di­lər. Be­lə­cə, COBE Big Bang-ın hə­qi­qət ol­du­ğu­nu aş­kar də­lil­lər­lə or­ta­ya qoy­muş­du və el­mi çev­rə­lər bu ger­çə­yi açıq şəkildə eti­raf et­mək məcburiyyətində idi.

Bir baş­qa də­lil isə fə­za­da­kı hid­ro­gen və he­li­um qaz­la­rı­nın miq­da­rı­nın he­sab­lan­ma­sı za­ma­nı or­ta­ya çıx­dı. Be­lə ki, kai­nat­da­kı hid­ro­gen və he­li­um qaz­la­rı­nın nis­bə­ti Big Bang-dan sonrakı hid­ro­gen-he­li­um nis­bə­ti­nin nə­zə­ri gös­tə­ri­ci­lə­ri­nə çox ya­xın idi. Bu də­lil­lə­rin or­ta­ya çıx­ma­sı Big Bang-ın elm alə­min­də qə­ti şəkildə qə­bul olun­ma­sıy­la nəticələndi. Məşhur el­mi jur­nal olan «Scientific American» 1994-cü ilin ok­tyab­rın­da Big Bang mo­de­li­nin «əs­ri­mi­zin qə­bul olun­muş ye­ga­nə mo­de­li» ol­du­ğu­nu yaz­mış­dı.

Uzun il­lər ərzində «sonsuz kai­nat» mo­de­li­ni dəs­tək­lə­miş alim­lər də bir-bi­ri­nin ar­dın­ca eti­raf­lar edir­di­lər. Fred Hoyl ilə bir­lik­də uzun müd­dət sa­bit kai­nat nə­zə­riy­yə­si­ni mü­da­fiə edən Den­nis Şia­ma (Dennis Sciama) Big Bang ger­çə­yi qar­şı­sın­da düş­dü­yü aciz vəziyyəti be­lə ifadə edirdi:

“Bir vaxt­lar «sa­bit kai­nat» nə­zə­riy­yə­si­ni mü­da­fiə edən­lər­lə ona qar­şı çı­xan­la­r ara­sın­da çox sərt mübahisə var­dı. Bir çox­la­rı ki­mi mən də inan­dı­ğım üçün de­yil, həqiqət ol­ma­sı­nı is­tə­di­yim üçün bu nə­zə­riy­yə­ni dəs­tək­lə­yir­dim. Mo­de­lin yan­lış­lı­ğı­nı gös­tə­rən də­lil­lər or­ta­ya çıx­dıq­ca həm mən, həm də Fred Hoyl on­la­ra ne­cə ca­vab ve­rə­cə­yi­mi­zi bil­mir­dik. Am­ma də­lil­lər ço­xa­lın­ca ar­tıq oyun bit­di və «sa­bit vəziyyət» nə­zə­riy­yə­si­ni bir tə­rə­fə at­dıq.” (Stephen Hawking, Kainatı Qucaqlayan Qarışqa, 1993, s. 62-63)

Al­lah Kai­na­tı Yox­dan Var Etmişdir

Be­lə­lik­lə, elm in­ki­şaf et­dik­cə or­ta­ya qoyulan faktlar «sa­bit kai­nat» nə­zə­riy­yə­si­ni ta­ri­xin ar­xi­vi­nə gön­dər­di. Bu­ndan sonra isə da­ha vacib su­al­lar mey­da­na çıx­ma­ğa baş­la­dı ki, on­la­rın da ən önəmlisi Bö­yük Partlayışdan əvvəl nəyin olması ilə bağlı idi. Yəni “Bütün kainat Big Bang-dən sonra yaranmışdısa, bəs onda Big Bang-dən əvvəl nə var idi?”

«Bö­yük Partlayışdan əvvəl nə var idi» sua­lı­nın bir­cə ca­va­bı möv­cud­dur: yer­lə­ri və göy­lə­ri bö­yük bir nizam için­də ya­ra­dan üs­tün güc və qüd­rət sa­hi­bi olan Al­lah. İna­nıb-inan­ma­ma­sın­dan ası­lı ol­ma­ya­raq, ək­sər elm adam­la­rı bu­nu qə­bul et­mək məcburiyyətindədirlər. Hət­ta el­mi plat­for­ma­da bu­nu qə­bul et­mə­yi öz­lə­ri­nə sı­ğış­dır­ma­sa­lar be­lə, bə­zi fi­kir və ifa­də­lə­ri on­la­rı ələ ve­rir. Mə­sə­lən, məşhur ate­ist fi­lo­sof En­to­ni Flu (Anthony Flew) eti­ra­fın in­sa­nın ru­hu­na xe­yir­li ol­du­ğu­nu de­yə­rək, bun­la­rı bil­di­rir:

“Etiraf etməyin insan ruhuna müsbət təsir etdiyini deyirlər. Mən də bir eti­raf edə­cə­yəm – ate­izm ba­xı­mın­dan Big Bang mo­de­li ol­duq­ca xo­şa­gəl­məz­dir. Çün­ki elm dini mənbələr tərəfindən müdafiə edilən bir iddianı sübut etmişdir: kai­na­tın bir baş­lan­ğı­cı olduğu iddiasını.” (Henry Margenau, Roy Abraham Vargesse. Cosmos, Bios, Theos. La Salla IL: OpeN Court Publishing, 1992, s. 241)

Qeyd: Entoni Flu 2004-cü ildə 88 yaşında ateizmi tərk etdiyini açıqlamışdır. “Ateizmi könüllü şəkildə tərk edirəm… Kainatın bir Ağıl tərəfindən yaradılması labüddür. Bir super Ağılı qəbul etmək, həyatın başlanğıcının və təbiətin kompleksliyinin ən doğru açıqlaması olduğunu düşünürəm.”

(http://www.biola.edu/anthonyflew/flew-interview.pdf)

İn­gi­lis ma­te­ria­list fi­zi­ki H.P.Lip­son ki­mi bə­zi elm adam­la­rı isə Big Bang nə­zə­riy­yə­si­ni is­tər-is­tə­məz qə­bul et­mək məcburiyyətində ol­duq­la­rı­nı eti­raf edir­lər:

“Mən­cə, bu nöq­tə­dən da­ha da irə­li­yə get­mək və ye­ga­nə iza­hın ya­ra­dı­lış ol­ma­sıy­la ra­zı­laş­maq məcburiyyətindəyik. Bu­nun özüm də da­xil ol­maq­la, ək­sər fi­zik­lər üçün son də­rə­cə xo­şa­gəl­məz və hət­ta ağır ol­du­ğu­nu bilirəm, am­ma əgər təc­rü­bəy­lə əl­də olun­muş fakt­lar bir nə­zə­riy­yə­ni doğ­ru­la­yır­sa, sırf xo­şu­mu­za gəl­mə­diyi üçün onu rədd etməməliyik.” (H. P. Lipson, “A Physicist Looks at Evolution”, Physics Bulletin, vol. 138, 1980, s. 138)

Nəticədə is­tə­sə­lər də, is­tə­mə­sə­lər də elm ma­te­ria­list alim­lə­rin qar­şı­sı­na yalnız bir həqiqəti qo­yur: mad­də və za­man son­suz güc sa­hi­bi, göy­lə­ri, ye­ri və iki­si­nin ara­sın­da olan­la­rı qü­sur­suz şəkildə ya­ra­dan bir Ya­ra­dı­cı, hər şe­yə qa­dir olan Al­lah tə­rə­fin­dən ya­ra­dı­lmışdır.

«Yed­di gö­yü və bir o qə­dər də ye­ri ya­ra­dan Al­lah­dır. Al­la­hın hər şe­yə qa­dir ol­du­ğu­nu, hər şe­yi öz el­mi­lə eh­ti­va et­di­yi­ni bi­lə­si­niz de­yə, Al­la­hın əm­ri on­la­rın ara­sın­da na­zil olar» («Ta­laq» su­rə­si, 12).

Qu­ra­nın İşa­rə­lə­ri

Big Bang mo­de­li vasitəsilə bə­şə­riy­yə­t kai­na­tı daha yaxından tanıma imkanı əldə etdi və bu model daha bir funk­si­ya­nı da həyata keçirdi. Ate­ist fi­lo­sof En­to­ni Flu­nun de­di­yi ki­mi, Bing Bangla bir­lik­də «elm di­nin id­dia­sı­nı sü­bu­ta ye­ti­rdi». Di­ni qay­naq­la­rın irə­li sür­dü­yü bu ger­çək kai­na­tın yox­dan ya­ra­dıl­ma­sı­dır. Bu, el­min kəş­fin­dən min­lər­cə il əvvəl Al­la­hın in­san­la­ra yol gös­tər­mək üçün gön­dər­di­yi mü­qəd­dəs ki­tab­lar­da ya­zı­lmışdır. Töv­rat, İn­cil və Qu­ran ki­mi ila­hi ki­tab­la­rın hər bi­rin­də kai­na­tın və ümu­miy­yət­lə, bü­tün­lük­də mad­də­nin Al­lah tə­rə­fin­dən ya­ra­dıl­dı­ğı xə­bər ve­ri­lir.

Bu ila­hi qay­naq­lar ara­sın­da təh­rif edil­mə­miş ye­ga­nə ki­tab olan Qu­ran­da isə həm kai­na­tın yox­dan ya­ra­dı­lı­şı, həm də bu ya­ra­dı­lı­şın forması ilə bağ­lı bil­gi­lər var. 14 əsr ön­cə vəhy edi­lən bu bil­gi­lər XX əs­rin el­mi mə­lu­mat­la­rıy­la ta­ma­mi­lə üst-üstə düşür.

Hər şey­dən əv­vəl, kai­na­tın yox ikən var edil­mə­si Qu­ran­da be­lə xə­bər ve­ri­lir:

« O, göyləri və yeri (yoxdan) var edəndir…» («Ənam» su­rə­si, 101).

Yaşadığımız dövrdən 14 əsr əvvəl, in­san­la­rın kai­nat­la bağ­lı bil­gi­lə­ri son də­rə­cə məh­dud olan dövrdə Qu­ran­da bil­di­ri­lən bir baş­qa ger­çək isə (ey­ni­lə Big Bang nə­zə­riy­yə­si­nin iddia etdiyi ki­mi) bü­tün kai­na­tın çox ki­çik həcm­də bir yer­dən ay­rı­lıb ge­niş­lən­mək­lə or­ta­ya çıx­ma­sı­dır:

«Mə­gər ka­fir olan­lar göy­lə yer bir-bi­ri­nə bi­ti­şik ikən Bi­zim on­la­rı ayır­dı­ğı­mı­zı, hər bir can­lı­nı su­dan ya­rat­dı­ğı­mı­zı bil­mir­lər­mi? Ye­nə də iman gə­tir­məz­lər?» («Ən­bi­ya» su­rə­si, 30).

Bu ayə­nin ərəb­cə ori­ji­na­lın­da çox önəm­li bir kəl­mə se­çi­mi var. Ayə­nin «bir-bi­ri­nə bi­ti­şik ikən» şək­lin­də tər­cü­mə edi­lən «ratk» kəl­mə­si ərəb­cə lü­ğət­lər­də «bir-bi­riy­lə iç-içə, ay­rıl­maz hal­da, qay­na­yıb-qa­rış­mış» mənalarını verir. Yə­ni tam bir bü­tün ha­lın­da olan iki mad­də­ni an­lat­maq üçün iş­lə­di­lir. Ayə­də­ki «ayır­dıq» ifa­də­si isə ərəb­cə «fatk» fe­li­dir ki, bu da «ratk» ha­lın­da­kı bir obyekti ya­rıb, par­ça­la­yıb, bayıra çı­xar­maq mənasını verir. Mə­sə­lən, to­xu­mun cü­cə­rə­rək, tor­pa­ğı ya­rıb çıx­ma­sı bu fel­lə ifa­də edi­lir.

Bütün bu bilgilərlə ye­ni­dən ayə­yə ba­xaq. Ora­da göy­lə ye­rin «ratk» vəziyyətində ol­du­ğun­dan bəhs edi­lir. Daha sonra isə bil­di­ri­lir ki, on­lar «fatk» fe­li­lə ay­rı­lıb­lar. Yə­ni bi­ri di­gə­ri­ni ya­ra­raq, bayıra çıxmışdır. Həqiqətən də, Big Bang-ın ilk anı­nda «kos­mik yu­mur­ta» de­yi­lən nöq­tə­ kai­na­tın bü­tün mad­də­si­ni özündə ehtiva etmişdir. Yə­ni hər şey, baş­qa söz­lə, «göy­lər və yer» bu nöq­tə­nin için­də «ratk» ha­lın­da­ olmuş, daha sonra hə­min «kos­mik yu­mur­ta» şid­dət­lə part­la­mış və mad­də­lər «fatk» olaraq, yə­ni yu­mur­ta­nı ya­rıb bayıra çı­xa­raq bü­tün kai­na­tı əmə­lə gətirmişdir.

Qu­ran­da bil­di­ri­lən bir baş­qa ger­çək isə elmə an­caq 1920-ci il­lə­rin son­la­rın­da aydın olan kai­na­tın ge­niş­lən­mə­si fak­tı­dır. Bir qə­dər əv­vəl bəhs et­di­yi­miz ki­mi, ilk də­fə Edvin Habb­lın ul­duz­la­rın işıq spek­trının qır­mı­zı­ya doğ­ru sü­rüş­mə­si­nə əsaslanaraq kəşf et­di­yi bu ger­çək Qu­ran­da be­lə bildirilir:

«Biz gö­yü qüd­rə­ti­miz­lə ya­rat­dıq və şüb­hə­siz, Biz onu ge­niş­lən­dir­mək­də­yik» («Za­ri­yat» su­rə­si, 47).

Qı­sa­sı, müasir el­min kəşf­lə­ri bir tərəfdən ma­te­ria­liz­min eh­kam­la­rı­nı dar­ma­da­ğın edir, di­gər tərəfdən isə Qu­ran ayə­lə­rin­də xə­bər ve­ri­lən həqiqətləri bir da­ha təs­diq­lə­yir. Çün­ki kai­nat ma­te­ria­list­lə­rin zənn etdiyi ki­mi, mad­di dün­ya­da­kı tə­sa­düf­lər­lə de­yil, Al­la­hın qüd­rə­ti­lə ya­ra­dı­lmışdır. Al­lah­dan gə­lən bil­gi isə şüb­hə­siz ki, kai­na­tın ya­ra­dı­lı­şı haq­qın­da ən dol­ğun məlumatdır.